Een ‘groene’ kerstboom: de beste duurzame alternatieven

Ongeveer in de helft van de Nederlandse huishoudens wordt voor kerst een kerstboom in huis gehaald. Dat levert gemiddeld gezien 2,5 tot 2,7 miljoen verkochte kerstbomen per jaar op en meestal belanden ze slechts enkele dagen na de feestelijkheden bij het vuilnis. Dat is allesbehalve duurzaam. Bovendien is het merendeel van de kerstsparren afkomstig uit monoculturen, waar het gebruik van bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikelijk is. Om ervoor te zorgen dat deze geliefde kersttraditie verdraaglijk blijft voor mens en milieu, kun je op een paar criteria letten, zoals regionale oorsprong van de boom of een ecolabel zoals van Planet Proof. Wij hebben hier alternatieven voor de klassieke kerstboom op een rijtje gezet, zodat je dit jaar een duurzame kerstboom in huis kunt halen.

Waar komen onze kerstbomen vandaan?

In de Nederlandse huiskamers staan hoofdzakelijk Nordmann-sparren, geliefd vanwege het niet zo snel verliezen van de naalden en de klassieke fijnsparren, die wat goedkoper zijn omdat ze snel groeien. Het merendeel van deze kerstbomen wordt geïmporteerd uit productiebossen in Denemarken en Duitsland. In Nederland worden de sparren gekweekt in de zandige bodem van Drenthe, Overijssel, Gelderland en Noord-Brabant. In Duitsland groeien de bomen vooral in de regio’s Noordrijn-Westfalen, Sleeswijk-Holstein en Nedersaksen.

Waar veel mensen zich niet bewust van zijn: de Nordmann-spar, komt van oorsprong helemaal niet uit Duitsland of Denemarken. Deze groeit namelijk in de westelijke Kaukasus, Georgië, Rusland, het noordoosten van Turkije en Azerbeidzjan. Elke herfst worden de dennenappels op duizelingwekkende hoogte met de hand geplukt, uitgezeefd en gewassen. Daarna worden ze in zakken verpakt en naar kwekerijen gestuurd, waar de zaailingen twee jaar lang beschermd groeien. Dan gaan ze naar een bed voor jonge boompjes en na nog eens twee jaar naar het uiteindelijke kweekveld. Het klinkt mooi, maar het zijn meestal monoculturen, waarin de bomen in rijen worden gekweekt en met gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen opgroeien. Het duurt zeven tot twaalf jaar voordat de boom een mooie omvang heeft bereikt en kan worden verkocht. Slechts enkele – waarschijnlijk minder dan één procent van de kerstbomen – groeien onder gecontroleerd biologische omstandigheden. Het gebruik van pesticiden, kunstmest en groeiregulatoren is daar taboe.

Monocultuur en pesticiden worden een probleem

Zo rijk als de geliefde kerstboom onze huizen versiert, zo arm maakt hij vaak de bodem. Dit komt doordat het gebruik van kunstmest, insecticiden en pesticiden de vruchtbaarheid van de bodem vermindert. “Plantagebomen worden gewoonlijk zwaar besproeid en bemest met insecticiden tegen snuitkevers en bladluizen, herbiciden tegen concurrerende vegetatie en minerale meststoffen voor een uniforme groei en voor een intens groene en blauwe kleuring van de naalden,” aldus de NABU, een Duitse natuurbeschermingsvereniging. Ook de kwaliteit van het grondwater wordt hierdoor negatief beïnvloed. Vorig jaar heeft de BUND (Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland), een andere Duitse natuur- en milieubeschermingsorganisatie, kerstbomen door onafhankelijke testers laten onderzoeken. Zij stuitten hierbij op negen verschillende werkzame stoffen – zeven daarvan behoren tot de gevaarlijkste die momenteel in de EU worden gebruikt. Het insecticide „lambda-cyhalothrin” werd het vaakst in de naalden aangetroffen. Het tast onder meer het hormoonstelsel en de zenuwcellen aan, is giftig voor bijen en het aquatische leven en hoopt zich op in organismen. Twee derde van de geteste kerstbomen was besmet met een pesticiden-cocktail. Met zo’n boom haalt men een giftig mengsel in huis, waarbij „de wisselwerking van de afzonderlijke stoffen op de menselijke gezondheid zo goed als onbekend is”, aldus deskundigen van de BUND.

Regionaliteit, biologische teelt en ecolabels: Hoe vind je een duurzame kerstboom

Het is hoopgevend dat het koopgedrag verandert. Steeds meer mensen kiezen voor een meer milieuvriendelijke regionale boom uit biologische teelt. Kerstbomen die biologisch gekweekt worden, herken je aan een ecolabel, zoals het groene blaadje van het Europse keurmerk voor biologisch of die van de verenigingen voor biologische landbouw, zoals Demeter of andere Duitse milieukeurmerken (Naturland, Bioland en Biokreis). Die garanderen dat er geen minerale meststoffen en synthetische chemische bestrijdingsmiddelen en onkruidverdelgers worden gebruikt. Onkruidbestrijding gebeurt hier mechanisch met een zeis of middels begrazing door schapen. Populaire ‘onkruidplukkers’ zijn vooral de dieren van het Shropshire-ras. Ze eten het gras rond de bomen netjes op zonder aan het dennenloof te knabbelen. Ze bemesten de grond trouwens ook met hun uitwerpselen. De afwezigheid van herbiciden en pesticiden beschermt nuttige insecten zoals honingbijen en vlinders.

Andere duurzame bomen herken je aan het label van Milieukeur, on the way to PlanetProof of het FSC-keurmerk wat staat voor „Forest Stewardship Council” – een internationaal certificeringssysteem voor duurzamer bosbeheer. Door middel van onafhankelijke controles zorgt deze organisatie voor een ecologisch en sociaal rechtvaardig beheer van de bossen in Duitsland. Duurzame kerstbomen met het FSC-keurmerk worden niet bespoten en er worden geen drainagemaatregelen en kaalslag toegepast. Hun landbouwgrond mag het natuurlijke bos niet verdringen en hun oppervlakte-uitbreiding is beperkt.

Haal je je kerstboom bij de lokale boswachter (bijv. via staatsbosbeheer of natuurmonumenten), dan heeft de korte transportroute ook een positief effect op de ecologische voetafdruk van deze regionale bomen.

Een kerstboom met kluit

Bomen met kluit die na de feestdagen weer worden uitgepoot of sparren in pot die gehuurd kunnen worden, worden ook steeds populairder. In de VS, Groot-Brittannië en Zwitserland is de huurkerstboom al enige tijd gebruikelijk. Maar hoe duurzaam zijn deze opties nou echt?

Het idee is op zich goed. De vraag is echter hoe milieuvriendelijk de uitvoering werkelijk is. Zijn de gehuurde kerstbomen FSC, Planet Proof of biologisch gecertificeerd? Of zijn ze afkomstig van monoculturen vervuild met pesticiden? Zijn het inheemse boomsoorten? Een Nordmann-spar is bijvoorbeeld niet bijzonder geschikt voor de teelt in potten, omdat hij een diepe penwortel ontwikkelt. Sparren daarentegen voelen zich prettig in een pot of kuip met hun ondiepe wortels. Het is ook beter om naaldbomen te kiezen die vanaf het begin in potten zijn gekweekt. Bij bomen die in de reguliere grond zijn gekweekt, kunnen de gevoelige wortels namelijk beschadigd raken wanneer ze worden opgepot. Dit kan betekenen dat ze na het verplanten niet lang overleven.

Een kerstboom adopteren

Als je geen tuin hebt waar je je kerstboom met kluit in kunt uitpoten, kun je ook een (liefst biologische) kerstboom in pot adopteren. Je brengt je duurzame kerstboom na de feestdagen terug naar de verhuurder. Daar zal hij, afhankelijk van zijn toestand, verder verzorgd en teruggeplant worden om de komende jaren opnieuw te kunnen gebruiken. Maar bedenk dat dit alleen zin heeft, als het verhuurbedrijf dichtbij is of als je de boom met de bakfiets haalt. Volgens Milieucentraal staat de klimaatimpact van een kerstboom (productie, transport en wegdoen) ongeveer gelijk aan 25 kilometer autorijden. Het voordeel van een huurboom, kan tenminste wat de klimaatimpact betreft, dus ook weer verloren gaan met een lange autorit. Dan zou je beter een kerstboom op de hoek van de straat kunnen halen.

Een goede verzorging van de kerstboom in pot is van cruciaal belang

Het verplanten na de feestdagen moet goed doordacht zijn. De temperatuurverandering – van het bos naar de verwarmde huiskamer en van daar weer terug naar buiten – tast de bomen vaak aan. Ook na een langzame acclimatisering mag de kerstboom niet te dicht bij de verwarming worden geplaatst en moet hij zoveel mogelijk licht krijgen. In de warmte ontwaken de meeste sparren uit hun winterslaap en beginnen deze te ontluiken. Als je de boom dan onmiddellijk na de feestdagen buiten zet, sterft hij meestal snel af. Om dit te voorkomen, dien je de kerstboom op een koele plaats (garage, trappenhuis, enz.) te bewaren tot de vorst voorbij is – en hem dan pas in de tuin te planten. Vergeet tot die tijd niet de boom water te geven: Het is het beste om de grond om de twee dagen vochtig te maken met lauw water, maar voorkom ophoping van water.

Ook leuk: Takken van de spar in plaats van een hele boom

Ook als een kerstboom omhakken niet meer van deze tijd lijkt, hoef je de geur van dennennaalden in je huis niet te missen. Losse takken van dennen, zilversparren, sparren of andere groenblijvende naaldbomen zijn een mooie optie, vooral voor kleine kamers en appartementen. Je kan vast wel ergens overgebleven sparrentakken vinden of iets snoeien in je tuin. Vraag anders bij landschapsbeheerders na die uitdunnen of ga naar een tuincentrum of kweker in de buurt. In een grote vaas kunnen de takken heel makkelijk worden gearrangeerd tot een feestelijk kerstboeket. Versierd met passende ornamenten van natuurlijke materialen zoals strosterren, dennenappels, zelfgemaakte koekjes, noten of kleurige rozenbottels worden de takken echte concurrenten voor de klassieke kerstboom.

Je kunt ook een kerstboom van takken maken met de DIY instructie in het Waschbär-magazine. Versier deze met bijvoorbeeld zelfgemaakte strosterren en schattige rendieren van karton.

Conclusie

De meest milieuvriendelijke oplossing is ongetwijfeld om helemaal af te zien van een kerstboom. Met overgebleven sparretakken kan je wat groene decoratie in huis aanbrengen of je eigen alternatieve kerstboom maken uit duurzame materialen zoals houtresten, twijgen en takken of recyclebaar karton en deze te versieren met natuurlijke materialen. Wie tijdens de feestdagen de traditionele kerstboom echt niet wil missen, geeft het beste voorkeur aan een biologisch gecertificeerde adoptie-kerstboom van inheemse sparren in pot, mits het verhuurbedrijf niet al te ver van huis is. De kerstboom met kluit is in ieder geval beter dan een omgehakte, natuurlijk alleen als hij dan ook weer gepoot wordt voor het volgende jaar.