Do it yourself: Tie-dye of batikken met plantaardige kleurstoffen

Batikpatronen zijn trendy. Ik herinner me nog goed dat ik als kind samen met mijn vriendinnen op verjaardagsfeestjes verschillende patronen op sporttassen, jutetassen of oude t-shirts heb getoverd. Dat vond ik toen al erg leuk om te doen. Sindsdien is er enige tijd verstreken en heb ik in mijn lievelings tweedehandswinkel maar een paar tie-dye kledingstukken kunnen vinden. Ik heb zelf al heel lang niet meer gebatikt… Maar daar wil ik nu verandering in brengen door te gaan batikken met plantaardige kleurstoffen!

Waarom tie-dye of batikken met plantaardige kleurstoffen?

Toen ik op internet opzoek was na informatie over textielkleurstoffen, stuitte ik op natuurlijk verven met plantaardige kleurstoffen. Dit wilde ik natuurlijk meteen uitproberen.

Als je met plantaardige kleurstoffen werkt, dan moet je er wel bewust van zijn dat de kleurnuances niet zo fel zijn als bij synthetische kleurstoffen. Maar je kleurt dan wel zonder chemie en ik denk dat het zeker de moeite waard is om te proberen.

Wat is geschikt voor tie-dye of batik?

Nadat ik een beetje onderzoek had gedaan, had ik al snel besloten welke planten en keukenafval ik voor mijn batik-experiment wilde gebruiken. Gedurende enkele weken heb ik daarom schillen en pitten van avocado’s verzameld, want die staan niet zo vaak op het menu. Het verven met avocado zou moeten resulteren in een prachtig oudroze, en daarom wilde ik de vrucht echt gebruiken om te verven. Bovendien worden zo ook de laatste resten van de avocado’s, geheel volgens het zero-waste concept, gebruikt. Bij het verzamelen van avocado-resten is het belangrijk de schillen en pitten goed te wassen, zodat eventuele resten van het vruchtvlees geheel worden verwijderd. Daarna kun je de resten laten drogen en bewaren tot je ze nodig hebt. Naast de resten van de avocado’s  heb ik ook de schillen van rode uien en wilde bramen verzameld. Je kunt ook koffiedik gebruiken om mee te verven. Er zijn oneindig veel mogelijkheden.

Stap voor stap: stoffen goed voorbereiden op het verven

Voor het verven met plantaardig kleurstoffen moeten stoffen van natuurvezels worden gebruikt. Bijvoorbeeld wol, linnen of katoen zijn geschikt. Synthetische vezels daarentegen zijn niet geschikt voor batikken met plantaardige kleurstoffen, omdat zij deze niet goed absorberen. De natuurlijke stoffen moeten vóór het verven worden geprepareerd in een langdurig proces, zodat ze de kleur goed kunnen opnemen en langer behouden.

Desizing

De eerste stap om de stof voor te bereiden, is het zogenoemde desizing van het textiel. Desizing is bedoeld om de beschermlaag, vet en vuil van de stoffen te verwijderen die het kleuren van het textiel negatief kunnen beïnvloeden. Desizing doe je door de stoffen twee uur met ca. een eetlepel soda te koken. Als alternatief heb ik de stoffen in de wasmachine op 40 tot 60 graden en zonder wasmiddel gewassen, omdat de in wateroplosbare beschermlaag ook goed in warm water wordt verwijderd.

Beitsen

Na desizing komt het beitsen. Het beitsen van het textiel zorgt ervoor dat de stoffen de kleuren langer behouden. Hiervoor heb ik aluin in de apotheek gehaald. Aluin is een zout dat met behulp van aluminium-ionen een verbinding tussen textielvezels en kleurstoffen maakt en zo als fixeermiddel dient. De optimale mengverhouding van aluin en textiel is minimaal 15 procent aluin, gebaseerd op het drooggewicht van de gewenste kledingstukken. Aluin lost alleen goed op in heel heet water en moet daarom in kokend water worden geroerd. De te verven stoffen worden 1-2 uur in de aluinoplossing gekookt. Daarna worden ze kort uitgespoeld en laat ze dan een week rusten, zodat zodat het beitsmiddel een zo stabiel mogelijke verbinding met de stoffen kan vormen.

Kleuren

Om de kleurstoffen uit het verzamelde keukenafval te halen, wordt het voorzichtig in water gekookt. Het is belangrijk dat het brouwsel vervolgens door een doek wordt gezeefd. Doe je dit niet, dan kunnen de achtergebleven resten bij het verven vlekken op de kledingstukken achterlaten.

Drie verschillende technieken voor tie-dye met plantaardige kleurstoffen

Spiraal: om een werveling van kleuren te krijgen, spreid je het kledingstuk voor je uit. Plaats je vingers of een vork in het midden van de stof, waar het patroon moet komen, en draai de stof. Als de stof tot een spiraal is opgerold, dan zet je de stof vast met een elastiek of een koord, zodat deze bij het verven niet open kan gaan.

Strepen: een streepjespatroon krijg je door de stof te vouwen, zodat er een lange baan ontstaat. Deze knoop je vervolgens met koordjes of elastieken op de gewenste afstanden vast. Trek de koordjes stevig aan, zodat er geen kleurstoffen op deze plaats kan komen en de koordjes tijdens het verven niet opengaan. Het overtollige koord kun je gewoon afknippen.

Cirkels: meerdere cirkels ontstaan bij het batikken door afzonderlijke stofdelen samen te knopen. Pak hiervoor een stuk stof op de plek waar je het patroon wilt hebben en knoop hier een elastiek om. Dubbele cirkels krijg je door stukken stof meermaals samen te knopen. Vergeet niet om ook aan de achterkant van het kledingstuk een cirkelpatroon te maken.

Instructie voor tie-dye of batikken met plantaardige kleurstoffen

Dit heb je nodig

• schillen en pitten van ca. 6 avocado’s
• pan
• houten lepel om te roeren
• koord of elastiekjes
• kledingstukken/stof
• zeef
• een opvangbak
• een kaasdoek/theedoek voor het zeven

Let op:  Bij het plantaardig verven worden de kleuren niet alleen op de stof achtergelaten, maar ook op andere gevoelige materialen zoals hout. Het is daarom het beste om afgedankte of robuuste pannen en lepels te gebruiken voor batikken met plantaardige kleurstoffen.

En zo werkt het

1. Beits de kledingstukken of stof ongeveer 2 uur met aluin, daarna kort afspoelen en een week laten rusten.
2. Na de week rust hak je de avocado schillen en pitten klein en doe alles in een grote pan en bedek ze met water.
3. Laat dit op een laag vuur ongeveer een half uur sudderen, maar laat het niet te heet worden anders kun je een bruine kleur krijgen. Experimenteer een beetje en kook de avocado’s zo lang, totdat je een kleur krijgt die je graag wilt hebben.
4. Zeef het brouwsel door een doek, zodat er geen resten van de avocado achterblijven. Haal de resten van de schillen en pitten uit de pan.
5. Bind de stof met elastiekjes of koord af, om het gewenste batik-patroon te krijgen.
6. Doe de plantaardige kleurstoffen samen met de stof in een pan en vul met water tot de stof bedekt is. Hoe meer water er moet worden bijgedaan, des te lichter wordt de kleur.
7. Laat dit op een laag vuur 2 uur sudderen en beweeg de stof heen en weer, zodat de kleur overal kan intrekken.
8. Laat de stof een nacht in het afgekoelde kleurstoffenbrouwsel liggen.
9. Verwijder de koorden en elastiekjes, spoel de stof uit. Laat drogen en een week rusten.

Tip: als alternatief voor avocado’s kun je ook andere plantenresten gebruiken

Opmerking: Plantaardig kleurstoffen zijn erg gevoelig voor licht. Droog het kledingstuk daarom niet in de zon. Door het beitsen kun je de kledingstukken in de wasmachine wassen, maar gebruik geen bleekmiddel of agressieve wasmiddelen. Bij de eerste wasbeurt raad ik aan om de gekleurde kledingstukken apart te wassen voor het geval ze nog kleurstof afgeven.

Mijn conclusie over tie-dye of batikken met plantaardige kleurstoffen

Ik ben benieuwd hoe lang de plantaardige kleurstoffen op de stoffen en kledingstukken blijven zitten en hoe ze er na een paar wasbeurten uitzien. Hoewel het plantaardig verven veel tijd in beslag neemt, is het leuk om te doen en de resultaten van de kleuren en patronen blijven me verbazen. Ik zou het dan ook zeker adviseren om eens een poging te wagen en ik ben benieuwd welke leuke creaties jij tevoorschijn tovert.